Marrëveshje për bashkëpunim për kthimin e ikonave të eksportuara ilegalisht nga vendi i origjinës është nënshkruar nga ministret e kulturës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe Republikës së Shqipërisë, Bisera Kostadinovska-Stojçevska dhe Elva Margariti, në suaza të takimit ndërqeveritar ndërmjet dy shtete.
– Me nënshkrimin e kësaj marrëveshjeje hapet kapitull të ri në marrëdhëniet mes dy vendeve, veçanërisht në mbrojtjen efektive të trashëgimisë kulturore dhe zbatimin e konventave ndërkombëtare në këtë fushë. Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria, vende kandidate për anëtarësim në BE, demonstrojnë përkushtim serioz për respektimin e konventave ndërkombëtare.Të dyja vendet tregojnë se si fqinjët mund të kenë bashkëpunim përmes respektimit të vazhdueshëm të dokumenteve të rëndësishme evropiane në fushën e mbrojtjes së trashëgimisë kulturore”, potencoi Kostadinovska-Stojçevska.
Ajo shtoi se kjo Marrëveshje është pjesë e Konventës për Masat për Ndalimin dhe Parandalimin e Importit, Eksportit dhe Transferimit të Paautorizuar të Pasurive Kulturore të Organizatës së Kombeve të Bashkuara për Arsimin, Shkencën dhe Kulturën, e vitit 1970 (për të cilën nënshkruese është edhe Republika e Shqipërisë) , si dhe Konventa mbi pasurinë kulturore të vjedhur ose të eksportuar ilegalisht, e Institutit Ndërkombëtar për Unifikimin e së Drejtës Private nga viti 1995.
Të gjitha të dhënat lidhur me ikonat nga Prokuroria Publike e Republikës së Maqedonisë së Veriut i janë dorëzuar organeve kompetente në Republikën e Shqipërisë dhe të njëjtat së bashku me ikonat e sekuestruara kanë qenë prova në procedurën penale që është zhvilluar për IKONA. çështje në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë, Republika e Shqipërisë.
Me nënshkrimin e kësaj Marrëveshjeje dhe kthimin e ikonave nga kishat dhe manastiret maqedonase, të dy qeveritë manifestojnë një përkushtim të përbashkët për të ushqyer trashëgiminë e vlefshme kulturore, një përkushtim për thellimin dhe avancimin e marrëdhënieve në fushën e kulturës, duke respektuar rregulloret ndërkombëtare për të cilat të dy vendet janë nënshkruesit.
Në vitin 2013 në territorin e Republikës së Shqipërisë u sekuestruan numër i madh ikonash dhe objektesh kishtare. Sipas të dhënave zyrtare në komunikim dhe nëpërmjet shkëmbimit të informacionit dhe njohurive mes autoriteteve kompetente të dy vendeve, u konstatua se 20 ikona nuk janë me origjinë nga Shqipëria, pra ka të dhëna se janë eksportuar ilegalisht nga Maqedonia e Veriut.
Gjatë kontrollimit së ikonave të konfiskuara nga ekspertë maqedonas, të cilët kanë përgatitur ekspertizë profesionale dhe mendim, u vërtetua se prejardhja e ikonave është nga kishat dhe manastiret e vendit tonë.
– Në periudhën e kaluar është shkëmbyer i gjithë dokumentacioni për identifikimin e 20 ikonave me vlerë, si dhe ekspertë shqiptarë kanë inspektuar edhe kishat në Maqedoninë e Veriut, të cilave u përkasin ikonat, të cilat konstatuan se ikonat në fjalë janë pjesë përbërëse e disa koleksioneve të ikonat, dhe ajo e: koleksionit të ikonave nga kisha e St. Atanasij, s. Dolno Perovo, komuna e Resnjës, ku bëjnë pjesë pesë ikona, tre ikona janë pjesë e koleksionit të kishës së Shën Bogorodica, fshati Gjavato, komuna e Manastirit, pesë janë të kishës së Shën Atanasij, f. Selci, komuna e Strugës, tri ikona janë të kishës së Shën Nikolla f. Radozhda, komuna e Strugës dhe tre janë pjesë e koleksionit të kishës së Shën Bogorodicës, fshati Burinec, komuna e Strugës, shtoi ministrja.
Ajo informon se në identifikimin e ikonave kontribut të madh ka dhënë historiani i artit dr. Sasho Cvetkovski nga AMSHA.
Ikonat janë fryt i traditës së pasur vendase të pikturës së ikonave nga shekulli i 19-të dhe kanë vlerë historike, artistike, kulturore dhe shkencore. Ikonat si objekte autentike të trashëgimisë kulturore të luajtshme janë të dokumentuara edhe në “Regjistrin e posaçëm të ikonave të regjistruara në territorin e RMV” të vitit 1987, i cili mbahet në Qendrën Kombëtare të Konservimit.
Në vitin 2017, Administrata për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore i shpalli ikonat si pasuri kombëtare.