– Një foto – një mijë fjalë, por ka foto që i heqin të gjitha fjalët, të gjitha argumentet kontradiktore. Këto foto dhe imazhe lëvizëse të vëllezërve Manaki janë pikërisht të tilla – tha ministrja e Kulturës Bisera Kostadinovska-Stojçevska në hapjen e djeshme të ekspozitës “140 vjet nga lindja e Milton Manaki 1882 – 2022” organizuar nga Departamenti i Shtetit në Manastir. Arkivi në Muzeun NU Zavod Manastir.
– Nga “Studio e parë e fotografisë artistike” në Manastir, blerja e kopjes së treqindtë të aparatit “Bioskop” në Londër, deri në kinemanë e tyre “Manaki”, në fakt është krijuar histori, jo vetëm me vlera kulturore dhe artistike. Nga “Vëllezërit ëndërrimtarë” te “Vëllezërit e dritës”, kureshtari Janaki dhe Miltoni me temperament ishin kronikanë të gjysmës së parë të trazuar të shekullit të 20-të – shtoi ajo.
Ajo kujtoi se ishin ata që përjetësuan ngjarjet në oborret mbretërore në Bukuresht, Beograd dhe oborrin osman, por lanë edhe një histori të qëndrueshme të banorëve të Ilindenit, si dhe vuajtjet e popullit maqedonas në periudhën e përgjakshme pas kryengritja e Ilindenit.
– Nuk e lëshuan thjerrëzën – nga Ilindeni i vitit 1903 deri te disfata fashiste më 1944 dhe hyrja e partizanëve maqedonas në Manastir. Me të njëjtin profesionalizëm dhe pasion, ata bënë mijëra fotografi dhe fotografi lëvizëse të mbretërve dhe fshatarëve, të pushtuesve dhe revolucionarëve, të disfatave dhe fitoreve, të të ngopurve dhe të uriturve, të pallateve dhe kishave dhe shtëpive të rrënuara, si dhe nga diadema e kostume, nga ballot mbretërore dhe nga lojërat e vallet popullore – tha Kostadinovska-Stojçevska.
Sipas saj, trashëgimia e tyre kulturore është një dëshmi historike që duhet ta vlerësojmë dhe të vazhdojmë ta mbrojmë si nga rrënimi i kohës ashtu edhe nga harresa.
– As Ballkani, as Evropa, as bota, më së paku ne, nuk mund ta lejojmë këtë. Sepse vepra e vëllezërve Manaki, të cilët janë themeluesit e kinematografisë maqedonase, mbi të gjitha ka vlerë qytetëruese. Sepse, si do të kishte qenë rrjedha e historisë, veçanërisht e kinematografisë, nëse Janaki nuk do të ishte gëzuar nga motoja e prodhuesit anglez nga i cili bleu aparatin e parë në Ballkan – “Ne e vendosim botën para jush” – ajo tha.
Festivali Ndërkombëtar i Kamerës së Filmit Vëllezërit Manaki është festivali i parë dhe më i vjetër i filmit botëror kushtuar krijimtarisë së kinematografëve botërorë. Filloi në vitin 1979 me iniciativën e njërit prej themeluesve kryesorë – Shoqatës së Kineastëve të Maqedonisë (e cila këtë vit shënon 65 vjetorin e saj), dhe në
bashkëpunim me qytetin pritës të Manastirit dhe Kinematekën e Maqedonisë. Ajo u themelua për nder dhe si frymëzim nga krijimtaria e pasur fotografike dhe filmike e vëllezërve Manaki: Janaki (1878 – 1954) dhe Milton (1880 – 1964, 140 vjetorin e të cilëve këtë vit festojmë). Me këtë u hodhën natyrshëm themelet e festivalit të ardhshëm, në qytetin poshtë Pelisterit, qytetin e konsujve – Manastir, ku vëllezërit Manaki kishin një studio fotografike dhe një kinema.
Fillimisht i konceptuar si takimet e Manakit, e më pas si Festivali i kamerës filmike të kinematografëve ish-jugosllavë, Festivali u rrit me një potencial të madh dhe pas pavarësisë së Republikës së Maqedonisë, të shpallur më 8 shtator 1991, u shndërrua në Festival ndërkombëtar të kinematografët botërorë, filmat artistikë të të cilëve janë në garë për tre çmimet e festivalit: Ari, Argjendi dhe Bronzi Kamera 300.
Kështu Manastiri u bë Meka e drejtorëve më të mirë të fotografisë në botë, duke zbuluar shumë talente të reja që sot konsiderohen si artistë më të mirë të fotografisë dhe kinestetikës së filmit, të stolisur me çmime në festivalin tonë dhe njëkohësisht të kurorëzuar me famën e fituesve të çmimit Oskar ,shëtisnin rrugëve të Manastirit, të cilat i konsiderojnë folenë e tyre artistike.
Krahas bollëkut të fituesve të çmimeve nga konkursi zyrtar – Kamera 300, Festivali “Vëllezërit Manaki” krenohet edhe me Klubin e të Mëdhenjve, ku përfshihen mjeshtrit më të mëdhenj botërorë të kamerës/fotografisë së filmit, të cilët u bënë fitues të dy çmime nderi kryesore: “Kamera e Artë 300 për veprën e jetës” dhe “Kamera e Artë Speciale 300 për kontribut të veçantë në kinematografinë botërore”.
Që nga viti 2013 është prezantuar çmimi “Ylli i madh i filmit maqedonas”, i cili ndahet nga Shoqata e kineastëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut.